در آيه مورد بحث سخن از قيامت را با ذكر بسيارى از خصوصيات تعقيب مى كند، نخست از پايان دنيا شروع كرده مى فرمايد: ((و در صور دميده مى شود، تمام كسانى كه در آسمانها و زمين هستند مى ميرند، مگر كسانى كه خدا بخواهد)) (و نفخ فى الصور فصعق من فى السماوات و من فى الارض الا من شاء الله ).
((سپس بار ديگر در صور دميده مى شود، ناگهان همگى بپا مى خيزند و در انتظار حساب و جزا و سرنوشت خويشند))! (ثم نفخ فيه اخرى فاذا هم قيام ينظرون ).
از اين آيه به خوبى استفاده مى شود كه در پايان جهان و آغاز رستاخيز دو حادثه ناگهانى رخ مى دهد: در حادثه اول همه موجودات زنده فورا مى ميرند، و در حادثه دوم كه با فاصله اى صورت مى گيرد همه انسانها ناگهان زنده مى شوند، و بپا مى خيزند و در انتظار حسابند. قرآن مجيد از اين دو حادثه به عنوان ((نفخ صور)) تعبير كرده است كه تعبيركنائى زيبائى است از حوادث ناگهانى و همزمان ، زيرا ((نفخ )) به معنى دميدن و ((صور)) به معنى ((شيپور)) يا شاخ ميان تهى است كه معمولا براى حركت قافله يا لشكر، يا براى توقف آنها به صدا در مى آوردند، البته آهنگ اين دو با هم متفاوت بود، شيپور توقف ، قافله را يكجا متوقف مى كرد، و شيپور حركت ، اعلام شروع حركت قافله بود.
اين تعبير ضمنا بيانگر سهولت امر است و نشان مى دهد كه خداوند بزرگ با يك فرمان كه به سادگى دميدن در يك شيپور است اهل آسمان و زمين را مى ميراند و با يك فرمان كه آنهم شبيه به ((شيپور رحيل و حركت )) است همه را زنده مى كند.
بارها گفته ايم الفاظ ما كه براى زندگى روزمره محدود خودمان وضع شده عاجزتر از آن است كه بتواند حقايق مربوط به جهان ماوراء طبيعت يا پايان اين جهان و آغاز جهان ديگر را دقيقا بيان كند، به همين دليل بايد از الفاظ معمولى معانى وسيعتر و گسترده ترى استفاده شود منتها با توجه به قرائن موجود.
توضيح اينكه : در قرآن مجيد از حادثه پايان جهان و آغاز جهان ديگر تعبيرات مختلفى آمده است : در آيات متعددى (متجاوز از ده مورد) سخن از نفخ صور به ميان آمده . در يك مورد تعبير به ((نقر در ناقور)) شده كه آن نيز به معنى دميدن در شيپور يا شبيه آن است ((فاذا نقر فى الناقور فذلك يومئذ يوم عسير)) (مدثر - 8). و در بعضى از موارد تعبير به ((قارعة )) به معنى كوبنده شديد ديده مى شود (سوره قارعه آيه 1 و 2 و 3). و بالاخره در بعضى ديگر تعبير به ((صيحه )) آمده است كه آن به معنى صداى عظيم است ، مانند آيه 49 سوره يس ما ينظرون الا صيحة واحدة تاخذهم و هم يخصمون ، اين آيه از صيحه پايان جهان سخن مى گويد كه مردم را غافلگير مى سازد، و آيه 53 سوره يس ان كانت الا صيحة واحدة فاذا هم جميع لدينا محضرون ، ولى در اين آيه سخن از صيحه رستاخيز است كه همه مردم به دنبال آن زنده مى شوند و در محضر عدل پروردگار حضور مى يابند. از مجموع اين آيات استفاده مى شود كه در پايان جهان صيحه عظيمى اهل آسمانها و زمين را مى ميراند و اين ((صيحه مرگ )) است . و در آغاز رستاخيز با صيحه و فرياد عظيمى همه زنده مى شوند، و بپا مى خيزند، و اين فرياد حيات و زندگى است .
اما اين دو فرياد دقيقا چگونه است ؟ چه اثرى در صيحه اول ، و چه تاءثيرى در صيحه دوم است ؟ جز خدا كسى نمى داند، و لذا در بعضى از روايات در توصيف ((صور)) كه اسرافيل در پايان جهان در آن مى دمد چنين آمده است : و للصور رأ س واحد و طرفان ، و بين طرف رأ س كل منهما الى الاخر مثل ما بين السماء الى الارض !: ((شيپور اسرافيل يك سر و دو شاخه دارد كه فاصل ميان اين دو شاخه با يكديگر مانند فاصله آسمان تا زمين است ))!
سپس در ذيل همين روايت مى خوانيم : ((هنگامى كه در آن سوى زمين مى دمد موجود زنده اى بر زمين باقى نمى ماند، و هنگامى كه در آن سر آسمانى مى دمد اهل آسمانها همه مى ميرند، و بعد خداوند فرمان مرگ به اسرافيل مى دهد و مى گويد بمير او هم مى ميرد))!.
به هر حال اكثر مفسران ((نفخ صور)) را به همان معنى ((دميدن در شيپور)) تفسير كرده اند كه گفتيم اينها كنايات لطيفى است درباره چگونگى پايان جهان و آغاز رستاخيز، ولى كمى از مفسرين ((صور)) را جمع ((صورت )) دانسته ، و بنابراين نفخ صور را به معنى دميدن در صورت مانند دميدن روح در كالبد بشر دانسته اند، طبق اين تفسير يك مرتبه در صورتهاى انسانى دميده مى شود و همگى مى ميرند، و يكبار دميده مى شود همگى جان مى گيرند. اين تفسير علاوه بر اينكه با متون روايات سازگار نيست با خود آيه نيز نمى سازد زيرا ضمير مفرد مذكر در جمله ثم نفخ فيه اخرى به آن بازگردانده شده ، در حالى كه اگر معنى جمعى داشته باشد بايد ضمير مفرد مؤ نث به آن بازگردد و ((نفخ فيها)) گفته شود. از اين گذشته دميدن در صورت در مورد احياء مردگان مناسب است (همانگونه كه در معجزات مسيح آمده ) اما اين تعبير در مورد قبض روح به كار نمى رود.
نكته:
1 - آيا نفخ صور دو بار انجام مى گيرد يا بيشتر؟ مشهور در ميان علماى اسلام دو مرتبه است ، و ظاهر آيه مورد بحث نيز همين مى باشد جمع بندى آيات ديگر قرآن نيز خبر از دو ((نفخه )) مى دهد، ولى بعضى تعداد آن را سه نفخه و يا حتى چهار نفخه دانسته اند. به اين ترتيب كه نفخه اولى را نفخه ((فزع )) مى گويند. اين تعبير از آيه 87 سوره نمل گرفته شده : و يوم ينفخ فى الصور ففزع من فى السماوات و من فى الارض : هنگامى كه در صور دميده مى شود همه كسانى كه در آسمان و زمين هستند در وحشت فرو مى روند. و نفخه دوم و سوم را نفخه ((مرگ )) و ((حيات )) مى دانند كه در آيات مورد بحث و آيات ديگر قرآن به آن اشاره شده ، يكى را نفخه ((صعق )) مى گويند (صعق هم به معنى بيهوش شدن و هم مردن آمده است ) و ديگرى را نفخه ((قيام )) كسانى كه احتمال نفخه چهارمى داده اند ظاهرا از آيه 53 سوره يس گرفته اند كه بعد از نفخه حيات مى گويد ان كانت الا صيحة واحدة فاذا هم جميع لدينا محضرون تنها يك صيحه خواهد بود و به دنبال آن همه آنها نزد ما حاضر مى شوند. و اين نفخه ((جمع و حضور)) است .
ولى حق اين است كه دو نفخه بيشتر نيست و مساءله فزع و وحشت عمومى در حقيقت مقدمه اى است براى مرگ جهانيان كه به دنبال نفخه اولى يا صيحه نخستين حاصل مى شود، همانگونه كه نفخه جمع نيز دنباله همان نفخه حيات است و به اين ترتيب دو نفخه بيش نخواهد بود ((نفخه مرگ )) و ((نفخه حيات )). شاهد ديگر اين سخن آيه 6 و 7 سوره نازعات است ، آنجا كه مى گويد: يوم ترجف الراجفة تتبعها الرادفة : ((روزى كه زلزله كوبنده همه جا را بلرزاند و به دنبال آن زلزله اى كه بندگان را زنده و همرديف مى سازد واقع مى شود)).
2 - صور اسرافيل چيست ؟
چگونه امواج صوتى آن تمام جهان را فرا مى گيرد؟ با اينكه مى دانيم امواج صوتى حركت كندى دارد و از دويست و چهل متر در ثانيه تجاوز نمى كند، در حالى كه حركت نور بيش از يك ميليون بار از آن سريعتر است و به سيصد هزار كيلومتر در ثانيه مى رسد. بايد گفت ما نسبت به اين موضوع همانند بسيارى از مسائل مربوط به قيامت تنها علم اجمالى داريم ، و جزئيات آن - چنانكه گفتيم - بر ما روشن نيست .
دقت در رواياتى كه در منابع اسلامى در تفسير صور آمده نيز نشان مى دهد كه بر خلاف پندار بعضى ((صور)) يك شيپور معمولى نيست .
در روايتى از امام على بن الحسين زين العابدين عليه السلام آمده است : ان الصور قرن عظيم له رأ س واحد و طرفان ، و بين الطرف الاسفل الذى يلى الارض الى الطرف الاعلى الذى يلى السماء مثل تخوم الارضين الى فوق السماء السابعة فيه اثقاب بعدد ارواح الخلايق !: ((صور شاخ بزرگى است كه يك سر و دو طرف دارد، و ميان طرف پائين كه در سمت زمين است تا طرف بالا كه در سمت آسمان است به اندازه فاصله اعماق زمين تا فراز آسمان هفتم است ، و در آن سوراخهائى به عدد ارواح خلائق مى باشد))!.
در حديث ديگرى از پيغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى خوانيم : الصور قرن من نور فيه اثقاب على عدد ارواح العباد: ((صور شاخى است از نور كه در آن سوراخهائى به عدد ارواح بندگان است ))! مطرح شدن مساءله نور در اينجا به سؤ ال دومى كه در بالا ذكر شد نيز پاسخ مى گويد، و روشن مى سازد كه اين فرياد عظيم از قبيل امواج صوتى معمولى ما نيست ، فريادى است برتر و بالاتر، با امواجى فوق العاده سريعتر از امواج نور كه پهنه زمين و آسمان را در فاصله كوتاه طى مى كند، بار اول مرگ آفرين است ، و بار ديگر زنده گر و حياتبخش ! اين مساءله كه چگونه ممكن است صدا اينچنين مرگ آفرين باشد اگر در گذشته براى بعضى شگفت انگيز بود امروز براى ما تعجبى ندارد، چرا كه بسيار شنيده ايم موج انفجار گوشها را كر، بدنها را متلاشى ، و حتى خانه ها را ويران مى سازد، انسانهائى را از جاى خود برداشته ، به فاصله هاى دوردست پرتاب مى كند بسيار ديده شده است كه حركت سريع يك هواپيما و به اصطلاح شكستن ديوار صوتى چنان صداى وحشتناك و امواج ويرانگرى به وجود مى آورد كه شيشه هاى عمارتها را در شعاع وسيعى خرد مى كند.
جائى كه نمونه هاى كوچك امواج صوتى كه به وسيله انسانها ايجاد شده اينچنين اثراتى از خودشان مى دهد آن صيحه عظيم الهى ، آن انفجار بزرگ جهانى چه آثارى ببار خواهد آورد؟! به همين دليل جاى تعجب نيست كه امواجى هم در نقطه مقابل آن تكان دهنده و بيداركننده و احياگر باشد، هر چند تصور آن امروز براى ما ممكن نيست ، ولى بيدار كردن افراد خواب را با فرياد و يا به هوش آوردن انسانهاى بيهوش را با شوكهاى شديد لااقل ديده ايم ، و باز تكرار مى كنيم ما با علم محدودمان تنها شبحى از اين امور از دور مى بينيم .
3 - چه كسانى مستثنى هستند؟
چنانكه ديديم در آيه مورد بحث مى گويد: همه اهل آسمانها و زمين مى ميرند سپس گروهى را استثنا مى كند و مى فرمايد: الا من شاء الله (مگر كسانيكه خدا بخواهد) در اينكه اين كسان كيانند؟ در ميان مفسران گفتگو است . گروهى معتقدند كه آنها جمعى از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل مى باشند. در روايتى نيز به اين معنى اشاره شده است . بعضى حاملان عرش خدا را نيز بر آن افزوده اند (چنانكه در روايت ديگرى آمده است )
و بعضى ديگر ارواح شهدا را كه به حكم آيات قرآن ((احياء عند ربهم يرزقون )) زنده اند و در نزد پروردگارشان روزى مى برند، مستثنا دانسته اند. در روايتى نيز به اين معنى اشاره شده .
البته اين روايات منافاتى با هم ندارند، ولى به هر حال از ذيل بعضى از همين روايات به خوبى استفاده مى شود كه اين گروه باقيمانده نيز سرانجام مى ميرند به گونه اى كه در سرتاسر عالم هستى موجودى زنده نخواهد بود، جز خداوند ((حى لا يموت )).
در اينكه مرگ براى فرشتگان يا ارواح شهدا و انبيا و اوليا چگونه است ؟ احتمال دارد مراد از مرگ درباره آنها گسستن پيوند روح از قالب مثالى بوده باشد، يا از كار افتادن فعاليت مستمر ارواح .
4 - هر دو نفخه ناگهانى است ؟
از آيات قرآن مجيد به خوبى استفاده مى شود كه هر دو نفخه به صورت ناگهانى تحقق مى يابد، اما نفخه اول چنان غافلگيرانه است كه گروه زيادى از مردم مشغول كسب و كار و مخاصمه و جدال بر سر اموال و خريد و فروشند كه صيحه نخستين واقع مى شود، و همگى در جا مى ميرند، چنانكه در آيه 29 سوره يس خوانديم : ان كانت الا صيحة واحدة فاذا هم خامدون .
و در مورد ((صيحه دوم )) تعبيرات آيات قرآن از جمله آيه مورد بحث (فاذا هم قيام ينظرون ) نشان مى دهد كه ناگهانى صورت مى گيرد.
5 - فاصله ميان دو نفخه چه اندازه است ؟
از آيات قرآن مجيد چيزى در اين زمينه استفاده نمى شود، فقط تعبير به ((ثم )) دلالت بر اين دارد كه فاصله اى وجود دارد، اما در بعضى از روايات اسلامى اين فاصله چهل سال ذكر شده است كه معلوم نيست معيار اين سالها چه اندازه است ، سالهاى معمولى يا ساليان و ايامى همچون ساليان و ايام قيامت ؟
به هر حال انديشه در نفخه صور و پايان اين جهان ، و همچنين نفخه ثانى و آغاز جهان ديگر، با توجه به اشاراتى كه در قرآن مجيد آمده ، و تفصيل بيشترى كه در روايات اسلامى ديده مى شود، درس تربيتى عميق به انسانها مى دهد، مخصوصا اين حقيقت را روشن مى سازد كه در هر لحظه و هر حال بايد آماده براى استقبال از چنين حادثه عظيم و هولناكى بود، چرا كه هيچ تاريخ معينى براى آن بيان نشده ، و وقوع آن در هر زمان محتمل است ، بعلاوه بدون هيچ مقدمه اى آغاز مى شود لذا در ذيل يكى از احاديث مربوط به نفخ صور كه در بالا خوانديم راوى نقل مى كند كه وقتى سخن به اينجا رسيد: رأ يت على بن الحسين (عليه السلام ) يبكى عند ذلك بكاء شديدا: ((امام سجاد (عليه السلام ) را در اينحال ديدم كه شديدا گريه مى كند، و از مساءله پايان جهان و قيامت و حضور مردم براى حساب در پيشگاه خداوند سخت نگران است .
پاورقی :
121-مواردي از قرآن که کلمه نفخ صور در آنها آمده از اين قرار است : سوره کهف آيه 99 مومنون 101 سوره يس 51 زمر 78 ق 20 الحاقه 13 انعام 73 طه 102 نمل 87 نباء 18.
122-«تفسير علي بن ابراهيم» مطابق نقل تفسير «نورالثقلين» جلد 4 صفحه 502.
123-توجه کنيد «صور» بر وزن «نور» و «صور» بر وزن «زحل» هر دو جمع «صورت» مي باشد.
به وبلاگ من خوش آمدید.
ممنون از بازدید شما.لطفا برای بهبود مطالب وبلاگ در نظر سنجی شرکت کنید و نظرات خودرا درباره وبلاگ بفرمایید همچنین به مطالب به تناسب محتوا امتیاز دهید. در ضمن فروم(انجمن تخصصی) وبلاگ هم راه اندازی شده است و می توانید باهمان نام کاربری و رمزی که در وبلاگ ثبت نام کرده اید وارد حساب کاربری خود در ان شوید و ازش بهره ببرید. با تشکر
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
عضویت سریع
